Dan državnosti Republike Srbije ustanovljen je u spomen na dan kada je na zboru u Orašcu 1804. godine, pod vođstvom Đorđa Petrovića Karađorđa, podignut Prvi srpski ustanak, kao dan sećanja na početak srpske revolucije, i na dan kada je u Kragujevcu 1835. godine usvojen i zakletvom potvrđen prvi moderni Ustav Kneževine Srbije – Sretenjski ustav. Ovaj dan važan je i za Srpsku pravoslavnu crkvu koja slavi Sretenje Gospodnje.
Praznik se obeležava od 2012. godine 15. i 16. februara, a ovaj datum smatra se najbitnijim u političkom, kulturnom i istorijskom kalendaru Srbije. Na isti dan u razmaku od 31 godine desila su se dva značajna i velika događaja u istoriji naše zemlje. Početak ratova za oslobođenje i ujedinjenje Srba, prvim ustankom ovakvog tipa na Balkanu, i donošenje ustava značajnog za početak puta ka stvaranju demokratskog društva i države.
Ustanak je nastao kao odgovor na vlast janjičarskog režima u Beogradskom pašaluku, i seču knezova, kada su Turci ubili brojne značajne građane tadašnje Srbije. Ciljevi su bili oslobađanje od Osmanskog carstva, obnavljanje srpske države, uspostavljanje novih institucija, ukidanje feudalnog sistema. Pod vođstvom Đorđa Petrovića Karađorđa u Orašcu na Sretenje 1804. godine podignut je Prvi srpski ustanak.
Niš u Prvom srpskom ustanku
Na proleće 1809. godine u okolinu Niša stiglo je oko 16.000 srpskih vojnika. Jedan od glavnih ciljeva ustanika bio je oslobođenje Niša, kao strateški važnog mesta. Vojvoda Stevan Sinđelić sa svojih 4.000 ustanika izabrao je najistureniju tačku, na brdu Čegar, 6 kilometara od grada.
Osmanlijska vojska bila je duplo brojnija i sa boljim naoružanjem ali i pored toga celog dana nisu uspeli da slome otpor srpske vojske. Tek krajem dana, 4 000 odmornih vojnika, uspelo je da uđe u Sinđelićevo utvrđenje, a pred sam zalazak sunca Sinđelić izvodi herojski podvig pustivši da se što veći broj Osmanlija okupi oko njega, i tada vadi kuburu i puca u barutanu i celo utvrđenje.
Ustav previše liberalan za to vreme
Po uzoru na francuski i belgijski ustav, 1835. godine u Kragujevcu, za vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića, potpisan je Sretenjski ustav. Tekst ustava izradio je Dimitrije Davidović, poznati novinar i nacionalni radnik.
Knjaz Miloš Obrenović je već u martu 1835. godine suspendovao ustav, a velike sile smatrale su ga previše liberalnim, u poređenju sa ustavima evropskih zemalja tog vremena. Najznačajniji je po tome što je uspostavio podelu vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, kao i to što su njime proklamovana ljudska prava.
Istoričar Goran Milosavljević kaže da je od 1804. do 1815. godine mnogo naroda stradalo u srpskoj revoluciji, i da je to bila jedna socijalna revolucija koja obeležava početak 19. veka i koja se utkala u Sretenjski ustav.
„Sretenjski ustav je potpuno specifičan dokument koji je bio neprihvatljiv u to vreme jer je govorio o slobodama čoveka, ukidanju ropstva koje je tada još bilo prisutno u većem delu sveta. Srbija je bila među prvim zemljama na čiju su teritoriju mogli da kroče svi kao slobodni građani.“ – rekao je Milosavljević.
Srpska pravoslavna crkva 15. februara slavi Sretenje Gospodnje. Praznik se obeležava 40 dana posle Božića u znak sećanja na događaj kada je Devica Marija donela Isusa Hrista kao bebu u jerusalimski hram. Takođe, postoji verovanje da se na Sretenje sreću zima i leto. Ako na Sretenje osvane sunčan dan, a medvedi uplašeni od sopstvene senke se vrate u zimski san, veruje se da će zima potrajati još šest nedelja.
M.T.